Bonifácio Júlio Raça

Nàiwaka elavuliwaka etìni, mùpuwelo onniphwanya wòpatxeryani wene ekékhayi, wópowa ni okhala ni murérelo wòwámini. Etìni ennivaha sóthène iya wìra ewúrànye atthu munlokoni ni mùpuwelo mmosá. Mukhalelo wa etìni, mukhalelo onirùha mùpuwelo wòmusiveliha Muluku (amuluku) walá ororomela iye sihiniweryàwe pinátamu wòna nánàno va nto onakupali wìra ohòlo onikelelàhu-wo onórowa ophwanya seiyo. Sintxène sinlaleiwa ni itìni sinithónyerya makhalelo a omihòli.

Itìni ti sòvirikana. Nto sinàmwi siri sovirikana, yókhala etthu emosá enlikanàya. Ti màna sóthène sinìhaniwàya itìni. Mwa etthu enlikanàya itìni sóthène ophavela waya othònyiherya ephiro enópola. Mwa yèla vanniphwanyaneya ephavelaka ekékhayi yèyo enàminyàya wìra ehàna otthariwa nàle aniphenteleya etìni ene yèyo. Sìso, ekékhayi muthoma wa etìni, okhala wìra nipuro nihikhanle ekékhayi, khiwàvo-vo wíràna w’atthu. Tthiri, ophavela ni olaleya ekékhayi mumpereryo wa itìni kamosa-kamosa, seiyo siniphavela wìra atthu aya etthareke mukhalelo wa nánàno. Nto mwaha wa ekékhayi, vannirérela okhala ni wìpasòpa, màna nnàmwi ekékhayi eryène muthoma wa etìni, khula etìni yòkhalana mónelo aya ekékhayi ene yèyo. Osuwela ekékhayi khunlikana nòlaleya ekékhayi. Tivó, osuwela ekékhayi khumphiyerya, ohàna otthara ni olaleya ekékhayi ene yèyo, wìra anamuntxène esuwele, ephavele ni etthareke.

Eryène sìso ekékhayi, yókhala etthu ekina enirérela wùpuwelela muhina mwa etìni: Muhakhu. Khìvo etìni ehinilavula sa muhakhu, màna okhala wahu vathi-va onnèttihiwa ni muhakhu. Ophavelaxa muhakhu onnihapuxa ekékhayi ya etìni, màna muhakhu wótotha. Anamuntxène annivolowa mutínini ni murima wóloka, masi mwaha wa muhakhu, khuhapuwa khukhala mutakhali. Sìso, enàmwi etìni eri etthu yórèra, mwaha wóphenta muhakhu, onnitatuxa khukhaliha etthu yòtakhala ni yòtakhaliha. Vàva nto ti vanrèrelàya wìra, khula mutthu asuweleke ehíryeryo muhakhu onikumiheryàwe mmurimani mwa mutthu. Otthara etìni ohisuwela oramanyeyasa waya, pòti omuhononaka mutthu ene yòwo.

Mùpuwelo wa itìni mwaha wa muhakhu onnòniherya wìra etthu yòwópiha okhalana muhakhu nnya khuhikhalana eròho ya etìni. Muhakhu muntxène ohapuxa ni wìva.

Mwa etìni ya makristawu vamosá naYuda, muhakhu onnòniheriwa wìra mutthu asuweleke orumèla, okhala wìra wàhèttiheke ntoko sinrumàya ikanó, muhakhu onnimuroiha mutthu omóroni. Ákhala malikanyiho mpìpiliyani anòniherya ovonyola muhakhu onaruhelàya ale ahinirumÈla ettharihaka ikanó sa Muluku. Wópiha wa muhakhu okhalaka wìra atthu yaphwanya annimuliyala Muluku, enakokhorela muhakhu orinàya ntoko ti muluku ene. Nto orumèla muhakhu vórèra onnirùha orèrihiwa ni Muluku, ntoko sìralyàwe Tobit (Tb 1,6ss), Zakeyo (Lk 19) axithiyana ale yèttanàwe Paulo (Mit 16,14).

Muhina mwa omwìsilamu, muhakhu onnópiha mutthu àhàkhaliheryeke akhwàwe ale òthoiwa. Tivó, okhalana muhakhu ntoko simphwanelàya, osuwela wìra sóthène sinikhuma wa Muluku wìra atthu ale arina yàkhaliheryeke ale ahirina.

Sìso muhakhu onnòniherya omutthu wa mutthu ni ekékhayi ya etìni awe. Ekékhayi ni muhakhu itthu pìli itìni sinòniheryàya wìra nihàna osuwela wéttela ni okhalana. Etìni enivonyola ekékhayi wìra ekhalane muhakhu, ennàhapuxa atthu, enatthariha ephiro yòkhwa. Tivó, vaniphwanelàya osuwela orattène, mwìxuttiho wa khula etìni, wìra mutthu ahíhiye òtothiwaka.

Wótotha wa muhakhu onnivahuxa murima mpakha ophwanyiha okhwá. Mathónyero mantxène anniphwanyaneya mmaixuttiheryoni a etìni y’aYuda ni makristawu. VÈkékhayi, Axinn’awe Yosephe yàhimutumihasa muhim’aya mwaha wa muhakhu ni nrima (Maph 37,12nn); Absaloni àhimurukunuwela tìthi awe Davidi mwaha wa muhakhu ni omwene (2Sam 15,1nn); Yuda Iskariyoti àhimutumiha Pwiy’awe mwaha wa muhakhu (Mt 26,14-16). Anania ni Safira yàhókhwasa mwaha wóvitha muhakhu (Mit 5,1nn). Muhina mwa etìni ya amwìsilamu, musulu awe Muhammati àhiyelèla omukela-mpa mwaha wòsiveliwa ni muhakhu. Ithónyero iya sóthène sinòniherya wìra nihàna wìkasòpa ni muhakhu, okhala wìra nàhìpasòpe pòti omorelaka muntthavini mwaya. Nòle oniwaya muntthavini mwa muhakhu ovila okhuma-mo. Ti sìso Yesu ni alipa òwìxuttiha antxène vàkasópaya awíxuttihi aya wìra yìpasópeke ni muhakhu, okhala wìra orika orumèla muhakhu ni omurumèla Muluku walá ekékhayi khuluwiru. Confúcio ìxuttihaka sa: “muthyawe muhakhu, okhala wìra othwèleliha ni ovitha ekékhayi; nto mwìkhanyànye mphavelake ekékhayi, munóphwanya murettele”. Tivó, niphaveleke muhakhu ni wíphima wìra nikhale atthu aniphavelexa ekékhayi ni sìso niphwanye murérelo wa etìni. Ekékhayi ennópola, masi muhakhu wàhirumeliwe sàna, onnìva.