
Vânia Ermelinda Graciano
Mwáthanle a muhóleli Élapo Yòmosampìkhi, mwàkha wa 2024, onlaleiwa ntoko kwaresma a namukhwa: okathi wa olaphulela itampi, omutthukula matiri ni wìkhupanyerya wòvirikanasa sòhithanleleya. Nlikanyiho nla khaninsyakiheya.
Ntoko sìso kwaresma a etìni, ipartìtu ni mahóleli aya annitakiherya ivarelo sa wìlaphela otharuwa emanaka etthirima – yòniheryaka ottharuwa mwaha wa sòroromeliha saya sihivanryàya, masi ari òlikanène wìra ekeleliheke tho ohòlo sówòtha sikina sinkupwaléliwa wópola.
Mukhalelo wa mwáthanle onòniherya mwèttelo w’émusi: sòlavula imosa-mosaru sinroromeliha wunnuwiherya elapo, oxintta ohàwa ni owúrànya anamanloko, nnàmwi makhwatta a namukoxo ehitannyiwaka – makhwankwa, ovirikana wa makhalelo a anammawàni ni ekhotto enwaniwa otá w’élapo – khasinkwatiwa walá sinòlakela ohitxaleliwa. Anamathanla annilattuleliwa okupali wìra makhalelo a muhòlo animuùlúliwa. Nnya, mahiku ale óthène a mukupitti a mwáthanle khamalihenrye sàna sòwokaniwa sóthène sinàvulaliha anamanloko.
Anamwìvahererya annilalèrya miyéttelo sinàrya ni malavulelo òttapitta, masi makhalelo a mphira annivirikana. Vannimaniwa anatiri óteka ipá ni mirérelo s’Estàto, osoma ni wìrattela ntoko masipo amunàkhweni, íraka nto varóhoni vaya àsuwela wìra aniwanela miruweryo sa ephattu seiyo simphavelaxiwa ilapo sòkhopela. Kàxi òCabo Delgado, ntoko nthónyero, etthepo ntero enwaneliwa: khùvo onsuwelihaxa enamuna onkelàwe ovaha murérelo mulaponi mwahu.
Wókina tho, maroromeliho a mwáthanle annòniherya wúràna ni ohikhalela wa malaiheryano. Sihùpululeya ipartìtu iye sákhwìye khuyaweliha ipanttera saya sàkhunakhuniwe. Vasya-vasya-tho, anamanloko arimwìkhuràna ewehereryaka ekhotto ya mapolítiku, okhala wìra mukhaliheryo aya khonòneliwa vatthu, ari ntoko malaxi anihunttuliwa vanwana itthepo. Yathanlaru pàhi, khìvo nto enwehereryàya ekina yòkhalelasa.
Mapuro aniwaneliwa etemokarsiya navyàya ari vaikho. Mwálàno wa mwáthanle vamosá ni aphuki óthène khanroromeleya vamaithoni v’anamuntxène, otepaxa wene mwaha wa mikatxamiho sinònaneya muhina mwa mwáthanle ovinre vamosá nùla a mitano vá. Miyálàno sa mwáthanle nroromelo na murónani navyàya nri mukwaresmani, okhala wìra atthu óthène annimunlela mwáthanle a xariya masi khonakumananiwe.
Vannihala osuwela vakhala wìra kwaresma ola onòhuhumuxa etemokarsiya walá àkelaka omalela ntoko mahithi ahinroromelo nòhihimuwa. Vanto kihimyeke wìra nnimópowa walá nimaleleke wìkhupanyerya pàhi ohinivuluxa?
Tthiri, Omosampìkhi, wùpuwelela wìra epartìtu ekina enomuxintta mwáthanle a 2024 vanlikana ni owela nttèke murupaka munarowa okhuruwa wàmérika, masi mwakela mwavinya vàlohànyu mumphwanya murumpe vanamathitani, mwittapweattenlène. Etemokarsiya ya mpapheloni yókhala, masi itthu sóthène sitthokihiwe wìra omwene okhaleke ni epartìtu emosarú enihólela elapo okhumela vávale etaphunwàya elapo mwa kolono mukunya. Oranttelihiwa omwene kherère onirakamela, ettiyeliwe nnipotto nùlupale na malamulo, makhalelo ni ivareliwo muteko.
Vanto, mukhalelo mùlupalexa oniphwanelela ovariwa omosampìkhi khahi okhumelela epartìtu esyá, masi oxintta wìxùkelela omwene oithukumanyenryàwe Frelimo okhumela khalayi. Vàhikhaleru sìso, ninkela omakelaka oloha vathiru vene, màna khula mwáthanle onlipiherya ehitxe yàle yithipenle khalayi. Eri-vo ti wi, vàhikhaleru wàkakhanyiwa omwene, anamuntxène enakelela okhulumuwa anamanloko ahónaka vòmorela-vo, ni tho makhalelo a epolítika ni mmawàni enìtuwanyereya vòhilokela.