Bonifácio Júlio Raça
Hiyo nòphwéleya. Okhuma vávale opatxeriwàwe wíriwa mwáthanle mulaponi mwahu-mu mwa oMosampìkhi, sinavira, mitano-va, iyàkha miloko miraru, nto enìraneya etthu emosaru yèyo: ohittittimihiwa ele anammuttettheni eniphavelàya, eyo piyo, ale anixintta khahiyo tanihólela elapo. Ale ahixinttale tanihólela. Sìsa nto onikhalelani mwáthanle? Onihononeliwani muhakhu vathiru vene? Sísasa nto khivamphwanela. Anammuttettheni yùpuwelaka wìra mukhalelo aya onòvirikana variyari va mwáthanle, nikhuru nla nnihólela elapo khannittittimiha othanla w’anamuntxène. Tivó nto, mwaha wòsuwela wìra khathanliwe, awo annàvya enamuna yòwíthanla, esarihelaka ivòtu sihinìra mpantta.
Ohittittimiha nnakhala wónela vatthu mukhalelo w’anammuttettheni etthu yóhìrya enivira etthikeliwaka khula mwàkha onìraneya mwáthanle. Sìso nto atthu oMosampìkhi annihòleliwa n’anawòthe, ale anìkuxererya elapo nnàmwi ehithanliwe n’atthu. Mwàkha wa mitano, anamuntxène hatá kharonwe othanla mwaha wa iye sikhumelenle mmwaisana. Tthiri, mwáthanle a mmwaisana, yòle a mmunisípiyuni, eyo piyo, mwáthanle a ipòma iye siniwerya wìtholela ni ophavela mukhalelo aya, àhikumiherya epuruma-puruma, okhala wìra Frelimo, nikhuru nla nnihólela elapo okhuma owela wa epanttera, khonitthuniherya makhuru makina ohólela elapo, màna nikhuru nla nimphavela wìya pàhi ni wuntxererya osikhini wa elapo, nto asitoko-toko aya ethàtxiriki. Nikhuru nene nenla nòlimalela ohàttittimihaka atthu, hatá miyálàno s’élapo. Wìya, wìva ni ovonyola ihakhi s’apinátamu ti enamuna enikhalàya anaFrelimo. Okhala wìra kharère ovara itthu sòtakhala, annìxòvelela ohiya ohólela elapo, màna kharérena milattu. Masi nto annáwoka atthu wìra elapo ahu ehàna etemokrasiya, nnya vèkékhayène khiyávovo.
Ehimphavelaka mwáthanle, yòwo anammuttettheni animuthanlàya ole onimphavelàya wìra ahòleleke elapo, wèso xèni numala iyàkha thanu oniyìhiwàya muhakhu muntxène? Muhakhu oniyíhiwa variyari vòwetetéliwa otthokihiwa ni wíriwa mwáthanle ohinivareliwani miteko mikina, ntoko orèrihiwa irampha, otekiwa ixikola, ixipiritàli, othummwa mirette wìra atthu yaphiya oxipiritàli elòliweke iretta saya, ophaveleliwa ikaruma s’àxinamwane wìra esomeke sàna, hatá manyawelo a mapurusòre, manfurmèro walá matothoro wìra evareke sàna miteko saya? Wáhìso ophavela ikaruma n’ikapwitthi wìra elapo ahu ekhapeleliweke orattène n’atoropa ahu? Onihononeliwani muhakhu muntxène nnya oyìheriwaka okhwipi? Mwáthanle efayìta xèni enivahàwe? Mwaha wa xèni Frelimo ohinitthuniheryàwe wàlikeliwa ivòtu othana atthu óthène yónaka ivòtu sene seiyo siriheliwe mpahani? Vakhala wìra ahàna atthu anáthanla, ntoko sinilaleyàya, xèni ahinihiyàya wìra ale ahinivara muteko okhala ohòlo wa mwáthanle yòla? Exèni enóvàya wàlikeliwa pàhi ivòtu iye atthu sirihenlyàya mpahani? Oniyìheriwani muhakhu, nisuwelaka wìra ele eniyìheriwàya khina muteko? Nintthuna okhalaka sìsa mpakha lìni? Vannirérela othipelela etthu ehinnikumiherya efayìta? Makohelo ala óthène anikhuma mwaha wòwíniwa murima, variyari vèle yìraneñye mahiku yéttaka mathanu ni maxexe a mwèri wa outúpuru yòla, nihiku na mwáthanle. Tthiri, etthu ekhumelenle ti yòwúliha murú ni ya ehàya. Ale avanre etthu ene yèla, khaniphwanela nttittimiho n’atthu òMosampìkhi.
Vano hiyo, ntoko anamanloko vannirérela wùpuwelela orattène mwaha wa makhalelo a mulaponi mwahu. Nihàna wìra hòye ohonona musurukhu vathiru vene, okhala wìra oniyíhiwa muhakhu nnya ele eniyìheriwàya khenittittimihiwa. Mitano-va atthu óthène àsuwela wìra elapo ahu khirina etemokrasiya, màna nikhuru na Frelimo, niri nikhuru nnápottha atthu òMosampìkhi, khinnàphaveliha atthu wìra ethanleke ele eniphavelàya ni wìra ekhaleke ntoko siniphwanelàya atthu, nnàmwi khula nihiku ehimyasaka wìra anàvarela muteko atthu. Mulaponi mwahu kherimo-mo etemokrasiya, ayo nri-mo nikhuru nnápottha atthu ni khiyótotha wìra nihàna etemokrasiya tivó khula iyàkha thanu anòthereryàya wìra oníriwa mwáthanle, nnya vèkékhayi ori-vo wìkuxererya.
Okhala mwáthanle khannirúhela ehakhi n’úrèra wa elapo, wáhìso nikhaleke vòhimwáthanle. Sìso muhakhu onihononiwa ni mwáthanle nnòvarelaka itthu sikina. Ele enìraneya etthu yóhìrya, yòwereiha murima ni yòtakhala. Nihuluxe mulaponi mwahu onawòthe. Iye sìraneñye nánàno va sihikhumelele-tho. Hiyo nóvela, mukhalelo ola wòniphwèla.